تحلیل الگوی استقراری شهرستان بردسیر در دوره ی اشکانی

بردسیر تقریباً در مرکز استان کرمان واقع شده است. چشم انداز طبیعی این منطقه عبارت از یک دشت بزرگ و چندین دره¬ی بزرگ و کوچک منتهی به این دشت و رشته کوه¬های نسبتاً مرتفع با چندین قله¬ی بالای 3000 متر ارتفاع که بخش های قابل توجهی از این چشم¬انداز را تشکیل می¬دهند. در سال¬های 1382 و 1383 طی دو فصل این منطقه به سرپرستی علیرضا خسروزاده بررسی شد. طی این بررسی¬ شمار زیادی محوطه مربوط به دوران تاریخی شناسایی و ثبت شد که از این میان احتمالاً 34 محوطه مربوط به دوره¬ی اشکانی است. جغرافیا و عوامل زیست محیطی در شکل¬گیری، استمرار و گسترش این استقرارها نقش مهمی را ایفا می کند چرا که به سبب کوهستانی و سنگلاخی بودن منطقه بیشتر استقرارها در دره ها و دشت¬های کوچک میان¬کوهی شکل گرفته اند. برای بررسی و ارزیابی هر چه بهتر تأثیر عوامل محیطی بر استقرارهای دوره ی اشکانی، آنها بر اساس عواملی چون ارتفاع از سطح دریا، فاصله از رودخانه، کاربری اراضی، شیب و جهت شیب ارزیابی شدند. از جمله مهم¬ترین عوامل زیست محیطی موثر در شکل¬گیری استقرارهای اشکانی در منطقه، فاصله از منابع آبی است به طوریکه تقریباً تمامی محوطه¬ها در کنار سه رودخانه¬ی مهم این منطقه، شکل قرار گرفته¬اند. از عوامل مهم دیگر می توان به شیب و جهت شیب اشاره کرد. همان-گونه که با توجه به وضعیت طبیعی منطقه قابل پیش¬بینی بود، محوطه¬ها هم به شکل یکجانشین و هم از نوع پراکندگی سفال بدون ارتفاع محسوس هستند. این محوطه¬ها بر اساس ریخت¬شناسی و مشاهدات امروزی درباره¬ی کوچ¬نشینان منطقه و نیز شمار اندک یافته¬های سطحی آن ها احتمالاً از نوع کوچ¬نشینی هستند. به نظر می¬رسد در دوره¬ی اشکانی بر تعداد محوطه¬ها و جمعیت افزوده شده است اما الگوی مکان گزینی محوطه¬ها با دوره¬های قبل، جز در دو مورد، چندان تفاوتی نمی¬کند. در این دوره تمرکز بیشتر محوطه¬های دوره¬ی اشکانی در بخش¬های غربی شهرستان است. در دوره¬ی اشکانی، اندازه¬ی محوطه¬ها نسبت به گذشته بزرگتر شده است. تمامی استقرارهای این دوره به شکل روستاهای کوچک و بزرگ یکجانشین، استقرارهای موقت یا قلعه هستند و محوطه¬ی بزرگی که ویژگی یک شهر را داشته باشد در این شهرستان شناسایی نشده است. گورستان های این منطقه همانند دیگر مناطق شرق و جنوب شرق از نوع سنگ چین و به دو صورت استوانه ای و پشته سنگی هستند. شمار گورستان ها در این دوره فزونی یافته است به طوریکه بیشترین تعداد گورستان ها در میان تمامی ادوار مربوط به دوره¬ی اشکانی است. در این دوره برای نخستین بار شاهد ظهور قلعه ها در منطقه هستیم. به علاوه سه محوطه¬ی ذوب فلز نیز که احتمالاً مربوط به این دوره¬ می باشد، شناسایی شده است. مطالعه¬ی مواد فرهنگی نشان دهنده ارتباطات منطقه ای و فرامنطقه ای محوطه¬های عصر پارتی این منطقه با دیگر محوطه¬های همزمان در جنوب¬شرق، مرکز و جنوب ایران است. بعلاوه مطالعه این مواد حاکی از آن است که علی رغم مشابهات های مواد فرهنگی به دست آمده در دوره ی اشکانی با مناطق همجوار، سفال بردسیر بیشتر بومی و محلی است.